Philip Zimbardo, psicólogo social da Universidade de Stanford, levou a cabo no ano 1969 un interesante experimento que se convirteu en teoría grazas ao traballo de James Wilson e George Kelling. Veuse a chamar A Teoría das Fiestras Rotas. E vale moito a pena coñecer en que consiste porque a súa aplicación cobre amplas áreas da nosa vida.

Imos ao ano 1969. O experimento consistía en abandonar un coche no deteriorado barrio do Bronx daquela época: pobre, perigoso, conflictivo e cheo de delincuencia. Zimbardo deixou o vehículo coas súas placas de matrícula arrancadas e coas portas abertas para simplemente observar que ocorría. E sucedeu que ao cabo de tan só dez minutos, o coche empezou a ser desvalijado. Tras tres días xa non quedaba nada de valor no coche, e a partir dese momento o coche foi esnaquizado.
Pero o experimento non terminaba aí. Había unha segunda parte consistente en abandonar outro vehículo idéntico e en similares condicións, pero neste caso nun barrio moi rico e tranquilo: Palo Alto, en California. E sucedeu que durante unha semana nada lle pasou ao vehículo. Pero Zimbardo decidiu intervir, tomou un martillo e golpeou algunhas partes do vehículo, entre elas, unha das súas fiestras, que rompeu. Deste xeito, o coche pasou de estar nun estado impecable a mostrar signos de maltrato e abandono. E entón, confirmouse a hipótese de Zimbardo. Que ocorreu? A partir do momento no que o coche se mostrou en mal estado, os habitantes de Palo Alto cebáronse co vehículo á mesma velocidade que o fixeron os habitantes do Bronx.
O que di a Teoría das Fiestras Rotas é simple: si nun edificio aparece unha fiestra rota, e non se arranxa pronto, inmediatamente o resto de fiestras acaban sendo esnaquizadas polos vándalos. Por que? Porque se está transmitindo a mensaxe: aquí ninguén coida disto, isto está abandonado.
A lectura que nos dá esta teoría é extrapolable a múltiples ámbitos da cotidianidad. Si alguén pinta na parede da túa casa e non repintas pronto, converterase nun muro cheo de pintadas en poucos días. Si o árbitro permite unha pequena transgresión no partido, o máis probable é que vaian aparecendo máis e máis accións violentas ata que se forme unha tangana. Si ti mesmo comezas con pequenas mentiras, acabarás créndochas e xerando máis. Si toleras a factura sen IVA ou si evades impostos, logo non che queixes si non hai fondos que paguen o teu paro ou a pensión do teu pai. Si descargas contidos ilegalmente, logo non pidas que se valore o teu traballo creativo e reclames un bo soldo. Si non coidas a relación coa túa parella e comezas abandonando os pequenos detalles, estás sementando posibilidades dun deterioro que pode acelerarse. E a lista sería interminable. En resumo, si permites o vicio e non o reparas pronto, logo non te sorprendas si te atópas no medio dun lodazal no que ti fuches parte por activa ou por pasiva. A bóla de neve do abandono, o maltrato, a inxustiza, a preguiza ou a mentira tende a crecer rápidamente cando hai signos externos que o mostran e non son reparados con celeridad. A non reparación inmediata dun dano emite unha mensaxe á sociedade: a impunidade permítese, poden ir todos a saco. Si non se transmite a mensaxe que dá toda acción de respecto e coidado cara ao que temos, e deixamos que o deterioro, o abandono ou a resignación gañen a partida, entón a entropía, a desorde, o dano, o incivismo, o abuso, o mobbing ou toda forma de infamia e degradación tenderán a propagarse rápidamente. En conclusión, si queremos evitalo, hai que arranxar a fiestra rota canto antes.
Inmanuel Kant expresou este principio no que denominou o Imperativo Categórico:
obra só de forma que poidas desexar que a máxima da túa acción se converta nunha lei universal.
Dito doutro xeito: gustaríache que as persoas do teu entorno rompesen, roubasen, defraudaran ou fosen esnaquizando o patrimonio alleo? Obviamente, non. Entón, miremos non xa de non romper ningunha fiestra física ou emocional allea, senón de reparalas canto antes para evitar males maiores. Porque do mesmo xeito que podemos ser causa da expansión do dano facéndoo crecer, podemos ser tamén causa da reparación colectiva, e iso non é unha utopía.

Álex Rovira